Termin „chów wsobny” przyprawia wielu właścicieli psów o dreszcze. Nawet hodowcy psów reagują na to określenie niezwykle emocjonalnie. Chów wsobny ma bardzo negatywne konotacje, ponieważ jest często mylony z kazirodztwem. Chociaż oba terminy mają ze sobą wiele wspólnego, to nie są synonimami.
Co oznacza chów wsobny psów rasowych?
Chów wsobny to kojarzenie dwóch zwierząt, które są bliżej spokrewnione niż dwa zwierzęta wybrane losowo z populacji. Chów wsobny nie jest więc bynajmniej hodowlą kazirodztwa.
Chów wsobny psów rasowych wzmacnia i wspiera ekspresję cech, czyli zwiększa proporcję genów homozygotycznych. Prowadzi to do tego, że psy stają się coraz bardziej jednolite. Jeśli jednak z jednej strony geny homozygotyczne wzrastają, z drugiej strony znikają — ponieważ ich suma musi pozostać taka sama. Różnorodność genetyczna rasy maleje, zwierzęta mają do dyspozycji mniej różnych genów. Z jednej strony psy stają się bardziej stabilne, z drugiej strony ubytek genów zawsze prowadzi do większej wrażliwości na nowe, zewnętrzne wpływy. Można to wytłumaczyć w bardzo uproszczony sposób za pomocą monokultury i kultury mieszanej — czysty las bukowy wygląda jednolicie i sam w sobie jest stabilny, ale może zostać całkowicie zniszczony przez jednego szkodnika, podczas gdy las mieszany poniósłby tylko niewielkie szkody.
Chów wsobny to kojarzenie spokrewnionych psów. Jednak dla zdrowia i witalności psów najlepiej jest, jeśli psy nie są ze sobą spokrewnione. Im wyższy współczynnik inbredu, tym większe ryzyko, że mogą wystąpić wadliwe geny. Prawie każde zwierzę jest prawdopodobnie domem dla trzech do sześciu z nich. Kiedy się połączą, rodzi się chore lub przynajmniej mniej żywotne potomstwo. Zwierzęta ras mieszanych są bardziej energiczne, bardziej odporne, bardziej żywotne i bardziej produktywne niż psy wsobne. Ponadto mają zwiększoną płodność, lepsze wyniki odchowu, zwiększony wzrost i dłuższą żywotność.
Przyczyną jest prawdopodobnie lepsze zaopatrzenie organizmu w przydatne enzymy, które umożliwiają psom lepsze radzenie sobie z wszelkiego rodzaju wyzwaniami środowiskowymi. Heterozja przeciwdziała występowaniu chorób dziedzicznych, ponieważ ryzyko zbieżności dwóch recesywnych alleli jest w dużym stopniu zminimalizowane. Jest to również wyższość ras mieszanych, ponieważ zostały one spłodzone z rodziców różnych genetycznie szczepów.
Różnorodność genetyczną można również zapewnić w hodowli psów rasowych, jeśli hodowcy stosują się do pewnych zasad:
- brak kazirodztwa lub chowu liniowego,
- brak nieproporcjonalnego wykorzystania reproduktorów (championów hodowlanych),
- brak hodowli elitarnej, w której wybierane i kojarzone są tylko najlepsze osobniki rasy.
Istnieją hodowcy, którzy myślą, że dobrze znają swoje psy i mogą sobie pozwolić na chów wsobny. Przy 100 000 genów żaden hodowca nie zna stanu genotypowego swoich psów. Inbred i hodowla championów nie powodują żadnych defektów, a raczej wspomaga się ich akumulację w linii hodowlanej, co prowadzi do nasilenia lub pierwszych objawów choroby. W przypadku krzyżowania wsobnego wadliwe allele spotykają się rzadziej i produkują mniej chorych zwierząt.
Czym jest hodowla?
Hodowla to nic innego jak kojarzenie psów w celu uzyskania potomstwa odpowiadającego określonym wyobrażeniom pod względem wyglądu, temperamentu i zdolności. Hodowla różni się zatem zasadniczo od przypadkowego rozmnażania lub kojarzenia się w środowisku naturalnym. Hodowla jest zawsze ukierunkowaną ludzką interwencją w pulę genową psa.
Początki hodowli mają bardzo długą historię. Podczas gdy kilkaset lat temu psy mniej lub bardziej dziko łączyły się w pary i istniała duża różnorodność ras mieszanych, ludzie stosunkowo szybko zauważyli, że niektóre psy mają pożądane cechy. Stało się jasne, że jeśli wyhoduje się dwa psy, które są dla siebie „dobre”, to szansa, że potomstwo również będzie „dobre”, wzrasta. Narodziła się hodowla oparta na potrzebach — najbardziej porównywalna do tzw. hodowli liniowej, która do dziś występuje u niektórych czysto użytkowych psów. W hodowli liniowej stosuje się zawsze konkretnego psa, który ma szczególnie pożądane cechy. Prawie wszystkie dzisiejsze rasy wracają do tego typu hodowli — prawie wszystkie rasy mają „przodka”, który był wielokrotnie używany do hodowli.
Hodowla – zalety i wady są ze sobą nierozerwalnie związane
Coraz częściej mówi się o hodowli psów rasowych. Temat hodowli psów staje się coraz bardziej popularny i coraz więcej właścicieli psów się nim zajmuje. Dlaczego tak się dzieje? Czy jest coraz więcej właścicieli psów potrzebujących wiedzy, czy dlatego, że psy rodowodowe coraz bardziej chorują? Poważnymi problemami mogą być wątpliwe formy hodowlane i coraz większe wady dziedziczne u wielu ras.
Hodowla psów ma 150-letni system, który nie ma nic wspólnego z hodowlą sprzed tysięcy lat. Aby zapewnić czystą hodowlę, rasy zostały wpisane do ksiąg stadnych. Oprócz zalet ma to również wady, ponieważ zarejestrowano tylko pewien odsetek psów odpowiednich ras, co oznacza, że różnorodność genetyczna została drastycznie zminimalizowana, a tym samym zmniejszona różnorodność genetyczna poszczególnych ras. Efekty tego są widoczne już od dobrych kilku lat.
Jeśli całość materiału genetycznego populacji organizmów rozmnażających się płciowo (pula genów) jest niewielka, to psy mają również coraz częstsze i zwiększone relacje ze sobą. Stwarza to coraz więcej chowu wsobnego, nawet jeśli nie jest on aktywnie prowadzony. W rezultacie niektóre geny całkowicie znikają. W toku harmonizacji celowo praktykuje się także chów wsobny, co oznacza, że wyhoduje się zarówno nieatrakcyjne geny, jak i geny pożądane. Odbywa się to według określonego standardu. Przykładem tego może być nagradzanie wyglądu psów. Stwarza to pewien typ rasy, a także modę, podaż i popyt. Do zmniejszenia puli genów w ogromnym stopniu przyczyniają się także tak zwane super samce. Zawsze biegną do przodu, czyli na pierwsze miejsca, są nagradzane, a ich właściciele otrzymują masę próśb o krycie. Poważną wadą jest to, że zmienność genetyczna jest znacznie zmniejszona, a to niestety niszczy rasę.
Z punktu widzenia potrzeb, zasadniczo każda ukierunkowana hodowla ma zarówno zalety, jak i wady. Zalety polegają na tym, że pożądane cechy można przekazać w ukierunkowany sposób, a potomstwo można „przewidzieć”. Udomowiona rasa (poza kilkoma wyjątkami) nie wytworzy odstających cech. W związku z tym psy są usposobione i reagują w pewnych sytuacjach w sposób typowy dla ich rasy.
Wszystkie psy rodowodowe wyglądają tak samo lub przynajmniej podobnie. Niestety poprzez selekcję hodowlaną można na przykład zmodyfikować nosy mopsów lub wyhodować zmarszczki u Shar Pei.
Zachowanie psa jest częściowo uwarunkowane genetycznie, ale znacznie mniej zbadane niż widoczne cechy. Najnowsze badania pokazują, że wyuczone zachowanie trafia do puli genów. Jednak badania są wciąż jeszcze w powijakach. Na podstawie obserwacji wydaje się, że psy o słabym temperamencie również przekazują tę słabość potomstwu.
Mechanizmy dziedziczenia i puli genowej
Pewne podstawowe mechanizmy dziedziczenia i puli genowej psów zostały rozszyfrowane — a odpowiedzialni hodowcy mogą dość dokładnie zaplanować, jak powinien wyglądać miot i jakie cechy będą miały psy. Jednak nadal nie można wykluczyć wszystkich ewentualności. Winowajcą jest nie tylko to, że psi genom nie został jeszcze całkowicie rozszyfrowany, ale również to, że warianty w hodowli bardzo różnorodne, co skutkuje powstawaniem niepożądanych kombinacji.
Poziom chowu wsobnego
Poziom chowu wsobnego wzrasta, im mniej partnerów hodowlanych jest dostępnych. Konsekwencją coraz mniejszej puli genów, oprócz coraz bardziej jednolitej rasy, jest to, że niechciane geny krystalizują się jako rasa — niestety te geny nie robią tego od razu, ale najpierw wkradają się do rasy bez powodowania jakichkolwiek szkód, aż staną się homozygotyczne i pociągną za sobą widoczne zmiany. Bardzo powszechne są choroby autoimmunologiczne. Organizm psa jest zdolny do „wyłączania” szkodliwych genów.
Dzięki wiedzy, że niektóre geny prowadzą do problemów, można by odpowiednio kierować hodowlą, ale to doprowadziłoby do jeszcze wyższego wskaźnika chowu wsobnego.
Istnieje kilka ras psów, które ze względu na niewielką pulę genów mają znacznie większe ryzyko „wyniszczenia” w perspektywie średnio- i długoterminowej.
Nie ma mieszańca, który nie wywodzi się od psów rasowych. Twierdzenie, że krzyżówki są zdrowsze, nie jest prawdą. Zdrowie bierze się z dziedziczności — jeśli rodzice są zdrowi, potomstwo też jest zdrowe — jeśli chorują dwa psy rasowe, potomstwo też będzie chorować.
Znajomość wzorca rasy
Psy są zbyt często hodowane dla wyglądu, po to są wybierane. Możliwości czerpania z odpowiedniej puli genów stały się niezwykle małe. Niestety ras użytkowych jest za mało, ponieważ do hodowli w takich rasach mogą być wykorzystywane tylko zdrowe zwierzęta. Obecnie pies musi być piękny, zgodny z ideałem.
Hodowcy ze znajomością chorób dziedzicznych
Większość hodowców podejmuje wysiłki, aby zminimalizować ryzyko chorób. W ten sposób renomowani hodowcy testują geny recesywne powodujące choroby. Badają swoje psy, aby sprawdzić, czy są nosicielami, a zatem mogą dziedziczyć choroby poprzez swoje geny. Jeśli psy są nosicielami, hodowcy wykluczają je z hodowli, bez względu urodę i charakter. Jednak w praktyce jest również tak, że nie wszystkie z tych psów można wykluczyć. Istnieją rasy, w których liczba nosicieli genów powodujących choroby jest tak duża, że pula genów byłaby całkowicie zubożona. Coraz więcej hodowców będzie coraz częściej rezygnować z chowu wsobnego.
Hodowla psów w przyszłości
Co mogą zrobić hodowcy, abyśmy w przyszłości psy były zdrowe?
Jedną z możliwości jest rozluźnienie standardu rasy. Ponadto można całkowicie uniknąć chowu wsobnego. Istnieje też możliwość krzyżowania psów w podobnych rasach, które następnie są ponownie krzyżowane. Uważa się, że po około 4-5 pokoleniach potomstwa nie da się odróżnić od psa rasowego. Powinno też zostać ograniczone stosowanie tak zwanych super samców (często dziedziczą choroby).